İşe gitmek, Mario Luna Romero için kahramanca bir eylemdir. Meksika’nın Sonora eyaletindeki Yaqui (Yoeme) kabilesinin sözcüsü Luna Romero, Yaquilerin kutsal saydıkları Yaqui Nehri’ni ve su haklarını korumak için kendi topluluğunun mücadelesine öncülük ediyor. Luna Romero’nun meslektaşlarından biri de dahil olmak üzere bu türden birkaç aktivist, hükümet yetkilileri tarafından taciz edildi veya suçlular tarafından öldürüldü.
Luna Romero, Perşembe ve Cuma günleri için planlanan ve David Rockefeller Center for Latin American Studies, Gündem Graduate School of Design ve Department of History tarafından desteklenen “Meksika + H2O = Challenges, Reckonings, and Opportunities” konferansında konuk konuşmacı olacak. Bilimin.
Gazete, WhatsApp üzerinden Luna Romero ile konuştu. Sonora’daki sekiz Yaqui kasabasından biri olan Vícam’dan İspanyolca konuştu. Röportaj, uzunluk ve netlik için düzenlendi.
GAZETE: Topluluğunuz için Yaqui Nehri’nin önemi nedir?
LUNA ROMERO: Yaqui Nehri, yalnızca tarım arazilerimiz ve kendi tüketimimiz için su sağladığı için değil, aynı zamanda yaratılış mitlerimizin ve ata kültürümüzün bir parçası olduğu için topluluğumuzun yaşamları için çok önemlidir. Yaqui Nehri olmadan Yaqui halkı yoktur. Tarihimiz bize Yaqui halkının Yaqui Nehri’nden çıktığını ve efsanevi atalarımız Suremlerin nehirde yaşadığını söyler. Bizim için Yaqui Nehri’ni kullanma haklarını koruma mücadelesi, ekonomik hayatta kalmanın ötesine geçiyor; kültürümüzün ve tarihimizin bir parçasıdır. Bizim için bu mücadele, dünyada var olma hakkımızı koruma çağrısıdır.
GAZETE: İnsanlar, Yaqui kabilesinin su için tarihi bir mücadeleye öncülük ettiğini söylediler. Açıklayabilir misin?
LUNA ROMERO: Araştırmalar, topluluğumuzun yaklaşık 2.000 yıldır Meksika’nın kuzeybatısındaki Sonora’daki Yaqui Nehri yakınlarındaki atalarımızın topraklarında yaşadığını gösteriyor – bu nedenle adımız. Yaqui halkı bu bölgenin asıl sakinleridir. Sonora bir yarı çöldür ve Yaqui Nehri eyaletteki en büyük nehir sistemidir.
Yaqui kabilesi, 1740 yılında topraklarımızı ve nehre erişimimizi ele geçiren İspanyollara karşı bir isyan başlattı. Meksika Cumhuriyeti’nin ilk yıllarında kabilemiz, tarım arazilerini sulamak için suyumuzu almak isteyen toprak sahiplerine karşı da savaştı. 1800’ler boyunca, toprak sahipleriyle işbirliği yapan devlet ve hükümet yetkilileri Yaqui kabilesine karşı bir imha politikası yürütürken birçok çatışma yaşandı. Halkımızın çoğu eyalet ve federal güçler tarafından öldürüldü ve birçoğu yakalanıp sözleşmeli hizmetkarlar olarak Güney Meksika’ya gönderildi, ancak Yaqui kabilesi her zaman toprak ve su haklarımız için savaştı.
1937’de hükümet, başkanlık kararnamesiyle geleneksel topraklarımızın mülkiyetini geri verdi ve 1939’da başka bir başkanlık kararnamesi bize, o zamanlar Yaqui Nehri üzerindeki tek rezervuar olan La Angostura rezervuarındaki suyun yarısına sahip olma hakkını verdi. Daha sonra iki baraj daha inşa edildi ve 2010 yılında devlet, Sonora’nın eyalet başkenti Hermosillo’ya su sağlamak için Yaqui Nehri’nden su çekmek için Independencia Su Kemeri’ni inşa etmeye karar verdi.
GAZETE: Su kemerinin inşası, Yaqui’nin su hakları konusunda gerilimi nasıl tetikledi?
LUNA ROMERO: Sonora eyalet hükümeti su kemerini Yaqui bölgesinde inşa etmeye karar verdiğinde, proje geçim kaynaklarımızı ve varlığımızı riske atsa da bize danışmadı. Protesto ederek, otoyolları kapatarak, mahkemelere giderek inşaata karşı mücadele ettik. Mahkemeler yanımızda oldu ama yetkililer inşaatı durduran yargı kararlarına uymadı, bize toprak ve su hakkı tanıyan Cumhurbaşkanlığı kararnamelerine uymadı.
Meksika hükümeti, Yaqui kabilesinin su haklarına saygı duyduğunu göstermek için bir kampanya başlattı, ancak gerçekte haklarımızı ve su haklarımızı onaylayan yargı kararlarını ihlal ediyorlar. Bizi modernleşmeye karşı geri kalmış insanlar olarak gösteriyorlar.
Bir noktada Yaqui sayısı 60.000’di, ancak bize yönelik imha politikaları nedeniyle şimdi 40.000 ile 45.000 arasındayız. Devlet yetkilileri, su kemerinin inşasını haklı çıkarmak için, “Siz sadece 40.000 kişisiniz ve Hermosillo’da 800.000 kişi var” dediler. Meksika hükümetinin Yaqui su mücadelesini çözmek için tarihi bir fırsatı kaçırdığını düşünüyoruz, ancak biz hala buradayız, haklarımız ve toprağımıza bakma görevimiz için savaşıyoruz.
GAZETE: Yaqui’nin su mücadelesinin mevcut durumu nedir?
LUNA ROMERO: Bizi ata topraklarımızdan uzaklaştırmak isteyen ekonomik ve siyasi güçler tarafından kuşatılmış gibi hissediyoruz. Bölgemizin ABD-Meksika sınırına yakın stratejik konumundan yararlanmak isteyen birçok büyük şirket var. Sonora’yı düşük maliyetli dev bir endüstriyel koridor yapmak istiyorlar. maquiladoras.
Büyük işletmeler için Sonora’nın konumu stratejik ve faydalıdır; ucuz işgücünden ve daha yakın tedarik zincirlerinden yararlanmak istiyorlar. Madencilik şirketleri ve otomotiv endüstrileri, Sonora’da fabrika açmak istiyor ve bu endüstriler, tarım ticareti bir yana, çok fazla su tüketiyor. Kaynak ve su açısından zengin olduğu kadar konumu nedeniyle de topraklarımızı ele geçirmek isteyen ekonomik çıkarlara karşı bir mücadelenin ortasındayız.
O büyük şirketler su hakkımızı onlara satmamızı istiyor, sanki mesele paraymış gibi ama bizim için bundan fazlası var. Bizim dünya görüşümüzü anlamıyorlar. Büyüklerimizden öğrendiğimiz vizyonumuz, hepimizin dünyada yolcu olduğu ve gelecek nesillere aktarmak için toprağımıza sahip çıkmak gibi bir misyonumuz olduğudur. Bir bakıma, iki farklı dünya görüşünün yüzleşmesidir.
GAZETE: Nasıl su aktivisti oldunuz?
LUNA ROMERO: Vícam’da yaşıyorum ve bağımsız bir topluluk radyo istasyonu olan Namakasia Radio’da yönetmen ve sunucuyum. Amacımız, kültürümüzü tanıtmak ve Yaqui’nin kültürel kimliğini gençler arasında sağlamlaştırmaya yardımcı olmaktır. 2010 yılında, Independencia Su Kemeri’ni inşa etmeye yönelik devlet planına yanıt olarak, Yaqui kabilesinin geleneksel yetkilileri beni ve Tomas Rojo Valencia’yı Yaqui kabilesinin su hakları sözcüsü olarak seçti. Sözcülük konumu bizi spot ışığına, televizyon kameralarının önüne getirdi ki bu pek de aramadığımız bir şeydi ve bizi kasırganın gözüne soktu. [Rojo Valencia was reported missing May 27, 2021, and weeks later his body was found near Vícam, a victim of murder, according to authorities.]
GAZETE: Birkaç Yaqui su aktivisti öldürüldü. Bu aktivite neden bu kadar riskli?
LUNA ROMERO: Ortada büyük ekonomik çıkarlar var. Toprağımıza, suyumuza göz dikiyorlar ve onlara karşı çıkan herkes onların düşmanıdır. Büyük tarım şirketleri, otomotiv fabrikalarının bir karışımı ve şimdi bölgemizde büyük lityum yataklarının keşfedilmesiyle madencilik şirketleri de işin içine girdi. Risklerin farkındayız ama sonora’da organize suç faaliyet gösterdiği için hayatımız için de endişeleniyoruz. Pis işleri kimin, kimin için yaptığını bilmiyoruz.
GAZETE: Gündem ziyaretinizden ne kazanmayı umuyorsunuz?
LUNA ROMERO: Seyircinin Yaqui’nin tehlikeli durumunun ve karşı karşıya olduğumuz geçim kaynaklarımıza yönelik tehditlerin farkında olmasını istiyoruz. Bizimki gibi küçük bir topluluğun içinde bulunduğumuz kötü duruma dikkat çekmesi zor. Bu ilgi ve dikkat eksikliği, topraklarımızı gasp etmek isteyen büyük şirketlerin işine geliyor. Gündem, insanlara neyin tehlikede olduğunu bildirmek ve araştırmacılar arasında ilgi uyandırmak için bizim için çok önemli bir forum. Bizi topraklarımızdan çıkarmaya, su hakkımızı elimizden almaya yönelik girişimlere karşı hep direndik, mücadele ettik. Bizi yok edemediler. Direniş hareketimize devam edeceğiz. İnancımız, hem ulusun kanunlarının hem de ülkenin ekonomik çıkarlarının, Yaqui kabilesinin bu toprakların orijinal insanları olarak var olma hakkıyla uyumlu olması gerektiğidir.
Günlük Gazete
En son Gündem haberlerini almak için günlük e-postalara kaydolun.
Luna Romero, Perşembe ve Cuma günleri için planlanan ve David Rockefeller Center for Latin American Studies, Gündem Graduate School of Design ve Department of History tarafından desteklenen “Meksika + H2O = Challenges, Reckonings, and Opportunities” konferansında konuk konuşmacı olacak. Bilimin.
Gazete, WhatsApp üzerinden Luna Romero ile konuştu. Sonora’daki sekiz Yaqui kasabasından biri olan Vícam’dan İspanyolca konuştu. Röportaj, uzunluk ve netlik için düzenlendi.
GAZETE: Topluluğunuz için Yaqui Nehri’nin önemi nedir?
LUNA ROMERO: Yaqui Nehri, yalnızca tarım arazilerimiz ve kendi tüketimimiz için su sağladığı için değil, aynı zamanda yaratılış mitlerimizin ve ata kültürümüzün bir parçası olduğu için topluluğumuzun yaşamları için çok önemlidir. Yaqui Nehri olmadan Yaqui halkı yoktur. Tarihimiz bize Yaqui halkının Yaqui Nehri’nden çıktığını ve efsanevi atalarımız Suremlerin nehirde yaşadığını söyler. Bizim için Yaqui Nehri’ni kullanma haklarını koruma mücadelesi, ekonomik hayatta kalmanın ötesine geçiyor; kültürümüzün ve tarihimizin bir parçasıdır. Bizim için bu mücadele, dünyada var olma hakkımızı koruma çağrısıdır.
GAZETE: İnsanlar, Yaqui kabilesinin su için tarihi bir mücadeleye öncülük ettiğini söylediler. Açıklayabilir misin?
LUNA ROMERO: Araştırmalar, topluluğumuzun yaklaşık 2.000 yıldır Meksika’nın kuzeybatısındaki Sonora’daki Yaqui Nehri yakınlarındaki atalarımızın topraklarında yaşadığını gösteriyor – bu nedenle adımız. Yaqui halkı bu bölgenin asıl sakinleridir. Sonora bir yarı çöldür ve Yaqui Nehri eyaletteki en büyük nehir sistemidir.
Yaqui kabilesi, 1740 yılında topraklarımızı ve nehre erişimimizi ele geçiren İspanyollara karşı bir isyan başlattı. Meksika Cumhuriyeti’nin ilk yıllarında kabilemiz, tarım arazilerini sulamak için suyumuzu almak isteyen toprak sahiplerine karşı da savaştı. 1800’ler boyunca, toprak sahipleriyle işbirliği yapan devlet ve hükümet yetkilileri Yaqui kabilesine karşı bir imha politikası yürütürken birçok çatışma yaşandı. Halkımızın çoğu eyalet ve federal güçler tarafından öldürüldü ve birçoğu yakalanıp sözleşmeli hizmetkarlar olarak Güney Meksika’ya gönderildi, ancak Yaqui kabilesi her zaman toprak ve su haklarımız için savaştı.
1937’de hükümet, başkanlık kararnamesiyle geleneksel topraklarımızın mülkiyetini geri verdi ve 1939’da başka bir başkanlık kararnamesi bize, o zamanlar Yaqui Nehri üzerindeki tek rezervuar olan La Angostura rezervuarındaki suyun yarısına sahip olma hakkını verdi. Daha sonra iki baraj daha inşa edildi ve 2010 yılında devlet, Sonora’nın eyalet başkenti Hermosillo’ya su sağlamak için Yaqui Nehri’nden su çekmek için Independencia Su Kemeri’ni inşa etmeye karar verdi.
GAZETE: Su kemerinin inşası, Yaqui’nin su hakları konusunda gerilimi nasıl tetikledi?
LUNA ROMERO: Sonora eyalet hükümeti su kemerini Yaqui bölgesinde inşa etmeye karar verdiğinde, proje geçim kaynaklarımızı ve varlığımızı riske atsa da bize danışmadı. Protesto ederek, otoyolları kapatarak, mahkemelere giderek inşaata karşı mücadele ettik. Mahkemeler yanımızda oldu ama yetkililer inşaatı durduran yargı kararlarına uymadı, bize toprak ve su hakkı tanıyan Cumhurbaşkanlığı kararnamelerine uymadı.
Meksika hükümeti, Yaqui kabilesinin su haklarına saygı duyduğunu göstermek için bir kampanya başlattı, ancak gerçekte haklarımızı ve su haklarımızı onaylayan yargı kararlarını ihlal ediyorlar. Bizi modernleşmeye karşı geri kalmış insanlar olarak gösteriyorlar.
Bir noktada Yaqui sayısı 60.000’di, ancak bize yönelik imha politikaları nedeniyle şimdi 40.000 ile 45.000 arasındayız. Devlet yetkilileri, su kemerinin inşasını haklı çıkarmak için, “Siz sadece 40.000 kişisiniz ve Hermosillo’da 800.000 kişi var” dediler. Meksika hükümetinin Yaqui su mücadelesini çözmek için tarihi bir fırsatı kaçırdığını düşünüyoruz, ancak biz hala buradayız, haklarımız ve toprağımıza bakma görevimiz için savaşıyoruz.
GAZETE: Yaqui’nin su mücadelesinin mevcut durumu nedir?
LUNA ROMERO: Bizi ata topraklarımızdan uzaklaştırmak isteyen ekonomik ve siyasi güçler tarafından kuşatılmış gibi hissediyoruz. Bölgemizin ABD-Meksika sınırına yakın stratejik konumundan yararlanmak isteyen birçok büyük şirket var. Sonora’yı düşük maliyetli dev bir endüstriyel koridor yapmak istiyorlar. maquiladoras.
Büyük işletmeler için Sonora’nın konumu stratejik ve faydalıdır; ucuz işgücünden ve daha yakın tedarik zincirlerinden yararlanmak istiyorlar. Madencilik şirketleri ve otomotiv endüstrileri, Sonora’da fabrika açmak istiyor ve bu endüstriler, tarım ticareti bir yana, çok fazla su tüketiyor. Kaynak ve su açısından zengin olduğu kadar konumu nedeniyle de topraklarımızı ele geçirmek isteyen ekonomik çıkarlara karşı bir mücadelenin ortasındayız.
O büyük şirketler su hakkımızı onlara satmamızı istiyor, sanki mesele paraymış gibi ama bizim için bundan fazlası var. Bizim dünya görüşümüzü anlamıyorlar. Büyüklerimizden öğrendiğimiz vizyonumuz, hepimizin dünyada yolcu olduğu ve gelecek nesillere aktarmak için toprağımıza sahip çıkmak gibi bir misyonumuz olduğudur. Bir bakıma, iki farklı dünya görüşünün yüzleşmesidir.
GAZETE: Nasıl su aktivisti oldunuz?
LUNA ROMERO: Vícam’da yaşıyorum ve bağımsız bir topluluk radyo istasyonu olan Namakasia Radio’da yönetmen ve sunucuyum. Amacımız, kültürümüzü tanıtmak ve Yaqui’nin kültürel kimliğini gençler arasında sağlamlaştırmaya yardımcı olmaktır. 2010 yılında, Independencia Su Kemeri’ni inşa etmeye yönelik devlet planına yanıt olarak, Yaqui kabilesinin geleneksel yetkilileri beni ve Tomas Rojo Valencia’yı Yaqui kabilesinin su hakları sözcüsü olarak seçti. Sözcülük konumu bizi spot ışığına, televizyon kameralarının önüne getirdi ki bu pek de aramadığımız bir şeydi ve bizi kasırganın gözüne soktu. [Rojo Valencia was reported missing May 27, 2021, and weeks later his body was found near Vícam, a victim of murder, according to authorities.]
GAZETE: Birkaç Yaqui su aktivisti öldürüldü. Bu aktivite neden bu kadar riskli?
LUNA ROMERO: Ortada büyük ekonomik çıkarlar var. Toprağımıza, suyumuza göz dikiyorlar ve onlara karşı çıkan herkes onların düşmanıdır. Büyük tarım şirketleri, otomotiv fabrikalarının bir karışımı ve şimdi bölgemizde büyük lityum yataklarının keşfedilmesiyle madencilik şirketleri de işin içine girdi. Risklerin farkındayız ama sonora’da organize suç faaliyet gösterdiği için hayatımız için de endişeleniyoruz. Pis işleri kimin, kimin için yaptığını bilmiyoruz.
GAZETE: Gündem ziyaretinizden ne kazanmayı umuyorsunuz?
LUNA ROMERO: Seyircinin Yaqui’nin tehlikeli durumunun ve karşı karşıya olduğumuz geçim kaynaklarımıza yönelik tehditlerin farkında olmasını istiyoruz. Bizimki gibi küçük bir topluluğun içinde bulunduğumuz kötü duruma dikkat çekmesi zor. Bu ilgi ve dikkat eksikliği, topraklarımızı gasp etmek isteyen büyük şirketlerin işine geliyor. Gündem, insanlara neyin tehlikede olduğunu bildirmek ve araştırmacılar arasında ilgi uyandırmak için bizim için çok önemli bir forum. Bizi topraklarımızdan çıkarmaya, su hakkımızı elimizden almaya yönelik girişimlere karşı hep direndik, mücadele ettik. Bizi yok edemediler. Direniş hareketimize devam edeceğiz. İnancımız, hem ulusun kanunlarının hem de ülkenin ekonomik çıkarlarının, Yaqui kabilesinin bu toprakların orijinal insanları olarak var olma hakkıyla uyumlu olması gerektiğidir.
Günlük Gazete
En son Gündem haberlerini almak için günlük e-postalara kaydolun.